-
1948
Uitgeschreven tekst video
Blokkade Berlijn
In 1948 lopen de spanningen tussen Oost en West in hoog tempo op. Aanleiding is vooral de ‘Duitse kwestie’ die zal leiden tot een confrontatie tussen de VS en de SU, hoewel daadwerkelijk wapengekletter uitblijft.
Zoals besloten in Jalta en Potsdam is Duitsland in vier zones verdeeld, waarbij het algemene bestuur in handen is van een Geallieerde Controleraad. Ook Berlijn, dat diep in de Russische zone ligt, is opgedeeld in vier sectoren, een Engelse, Franse, Amerikaanse en Russische. In Potsdam zijn de bezettende mogendheden nadrukkelijk overeengekomen dat de verdeling van Duitsland slechts van tijdelijke aard zal zijn en de Duitse eenheid op den duur hersteld zal worden. Over hoe dat nieuwe Duitsland eruit moet gaan zien verschillen de meningen echter aanzienlijk. De VS willen de Duitse economie zo snel mogelijk weer op poten hebben. Dit om te voorkomen dat Duitsland ten prooi valt aan ‘extremistische’ – lees communistische – bewegingen. Maar ook omdat een economisch sterk Duitsland goed is voor de wereldeconomie en meer in het bijzonder voor de afzet van Amerikaanse producten. De Fransen zijn, net als de Russen, bang voor een economisch sterk Duitsland, uit angst voor revanchisme.
De Russen hebben bovendien enorme verliezen geleden in WOII. Om de oorlogsschade te compenseren besluiten ze dit te verhalen op hun zone. In concreto betekent dit dat ze deze zwaar plunderen. Hele fabrieken, machines en landbouwwerktuigen worden ontmanteld en met personeel en al overgeplaatst naar de Sovjet-Unie. Daarnaast oefent de SU druk uit om de oostelijke zone naar communistisch model in te richten. In 1946 wordt de Sozialistische Einheitspartei Deutslands opgericht, een versmelting van de communistische KPD en de sociaal-democratische SPD. Degenen die zich niet in de marxistische lijn kunnen vinden worden buiten spel gezet, wijken uit maar de westerse zones of worden – in een later stadium – gevangen gezet in Speziallager, waaronder kampen als Sachsenhausen en Buchenwald die ook door de nazi’s werden gebruikt.
Hoewel formeel het uitgangspunt is dat Duitsland als economische eenheid bestuurd zal worden, pakt dit in de praktijk geheel anders uit. De kernvraag is of Duitsland een kapitalistische, dan wel communistische economie moet krijgen. Hierin speelt de Marshallhulp een katalyserende rol: aanvankelijk is deze bedoeld voor alle zones, dus ook de Russische. De voor Stalin onwenselijke consequentie hiervan is dat ook de economie van de Russische zone deel zal gaan uitmaken van de kapitalistische wereldeconomie.
Om de zaak in beweging te krijgen lanceren de Amerikanen onder aanvoering van generaal Lucius Clay, in het geheim ‘Operation Bird’. Deze moet ervoor zorgen dat er in westelijk Duitsland een nieuwe munteenheid wordt ingevoerd. Hiertoe worden eerst de Britse en Amerikaanse zones samengevoegd tot Bizone, een paar maanden later gevolgd door de Franse zone waarmee de Trizone een feit is. In juni 1948 wordt de nieuwe D-Mark ook in Berlijn ingevoerd. Op deze wijze verwachten de Amerikanen zonder openlijke confrontatie, westelijk Duitsland en de West-Berlijners nauwer in het westerse kamp te trekken. De Duitse wederopbouw zal er enorm door versnellen (het Duitse ‘Wirtschaftswunder’). Voor de Russen, die Berlijn toch al zien als een westerse voorpost in hun zone, is de maat vol. Ze besluiten tot de invoering van de Ostmark in hun zone, alsmede in heel Berlijn. Op 24 juni sluiten ze de aan- en afvoerwegen naar West-Berlijn hermetisch af, in de hoop dat de nieuwe munteenheid op deze wijze z’n waarde voor West-Berlijn zal verliezen.
Het Amerikaanse antwoord is even spectaculair als onverwacht: al op 26 juni beginnen ze West-Berlijn, d.w.z. 2,2 miljoen inwoners plus 8000 geallieerde militairen, vanuit de lucht te bevoorraden. Dagelijks wordt er vanaf bases in o.m. Frankfurt en Hannover gemiddeld 8000 ton aan levensmiddelen en brandstof naar Berlijn getransporteerd. Op de drukste dag, 16 april 1949, vervoeren 1400 vliegtuigen in 24 uur bijna 130.000 ton goederen, bijna een vliegtuig per minuut. De Amerikanen vliegen op Tempelhof, de Engelsen op Gatow en de Fransen, die zich beperkten tot de bevoorrading van hun eigen troepen, op Tegel.
Na acht maanden heft Stalin, die inziet dat verder verzet zinloos is, de blokkade op. Daarmee heeft het Westen een eclatante overwinning behaald. De economische en politieke tweedeling van Duitsland en Berlijn is hiermee een feit. Deze scheiding wordt in het najaar van 1949 politiek geformaliseerd. Dan wordt, na parlementaire verkiezingen, de Bondsrepubliek Duitsland (BRD) in het leven geroepen met een eigen grondwet, onder leiding van CDU bondskanselier Konrad Adenauer. In oktober volgt de totstandkoming van de Duitse Democratische Republiek (DDR) onder aanvoering van Walter Ulbricht. Ter nagedachtenis aan de luchtbrug wordt er in 1951 in het naast Tempelhof gelegen parkje het zogenaamde monument der Luftbrücke onthuld.
